Манрэаль – Ляхавічы. Для памяці адлегласці не існуе
Ён лавіў кожнае слова 92-гадовай Марыі Стыкуць, пільна ўглядаўся ў твар пажылой жанчыны, спадзяваўся ўбачыць у ім нейкія знаёмыя рысы ці пачуць знаёмыя імёны. Яе расказ нібы перанёс мужчыну ў Ляхавічы пасляваенныя. Грамадзянін Канады Мітчэл Катлер зацікаўлена слухаў пра жыццё сваіх далёкіх продкаў – мясцовых яўрэяў. Асабліва яго цікавілі прозвішчы Рабіновіч, Штайнхауз, Літоўскі, Розенберг, Брэнер і Барнак. Гэта яго сваякі. Дзядуля Мітчэла Мошэ Барнак жыў у Ляхавічах, трымаў сваю бакалею, а ягоная сваячніца шыла капелюшы. Дамы іх стаялі на вуліцах Санітарная і Аляксандраўская.
Спрадвеку ў нашым краі жыло нямала яўрэяў. Яшчэ ў ХVІ стагоддзі ў мястэчку Ляхавічы яны разам з іншымі мясцовымі жыхарамі, сярод якіх былі і татары, і палякі, і прадстаўнікі іншых нацыянальнасцяў, займаліся земляробствам, рамяством і дробным гандлем.
Перад пачаткам Вялікай Айчыннай вайны дзядуля Мітчэла эмігрыраваў у Канаду. І гэта дапамагло сям’і выратавацца ад страшнай з’явы – фашысцкага генацыду супраць яўрэйскага народа. Зусім мала засталося сведкаў тых страшных падзей, калі ў Ляхавічах гітлераўцы і іх памагатыя зверскі расправіліся з яўрэйскім гета.
– У ліпені 1942 года вялі на расстрэл мірных жыхароў. Яны ішлі моўчкі. Напэўна, разумелі, што гэта апошнія хвіліны ў іх жыцці. Было вельмі шкада іх, асабліва дзяцей. Многіх я ведаў, з некаторымі разам вучыўся ў школе. І раптам убачыў свайго сябра, які закрычаў: «Бывай, Валодзька!», – не стрымліваючы слёз, расказваў гасцям з Канады ляхавічанін Уладзімір Сокал, якому тады было 12 гадоў. – Гналі людзей па Малой Лотве (цяпер вуліца Кастрычніцкая). Пачуліся стрэлы…
Цяпер на тым месцы на вуліцы Арлоўскага стаіць помнік яўрэям, расстраляным фашыстамі ў гады Вялікай Айчыннай вайны.
Больш як праз сем дзесяцігоддзяў ціха плакалі Мітчэл і Трэйсі Катлеры, пра сябе чыталі малітву ў памяць пра бязвінных ахвяр халакоста.
У нашым раёне закатаваныя і расстраляныя ў гады вайны яўрэі (па афіцыйных звестках, іх каля 5 тысяч) пахаваны ў дзвюх брацкіх магілах у Ляхавічах, а таксама ў Востраве, Мядзведзічах, каля станцыі Рэйтанаў. А колішнія жыхары Улазавічаў Вікенцій і Марыя Грышчыкі ўдастоены ганаровага звання «Праведнік народаў свету» за выратаванне яўрэйскай дзяўчыны Таццяны Арганд. Уладзімір Сокал расказвае, як і сам бегаў у гета і кідаў вязням праз калючы дрот спечаныя маці праснакі…
Госці з Манрэаля ў суправаджэнні настаўніка гісторыі гімназіі Міхаіла Курловіча наведалі і іншыя месцы ў нашым райцэнтры, якія з’яўляюцца святымі для іудзеяў, у прыватнасці, сённяшнюю тэрыторыю кансервавага завода, дзе калісьці была размешчана сінагога.
– Як жа я чакаў гэтай паездкі! Рыхтаваўся з асаблівым хваляваннем і верай. Вельмі рады, што ў рэшце атрымалася зрабіць гэта падарожжа. Не апошнюю ролю адыграла ўвядзенне вашай краінай пяцідзённага бязвізавага рэжыму для замежных грамадзян, якія прыязджаюць у Беларусь. Для мяне важна высветліць, хто я такі, дзе мае вытокі, як і дзе жылі мае продкі. Самае дарагое і самае важнае для кожнага чалавека, незалежна ад нацыянальнасці і веравызнання, – яго сям’я. Гэта тое, што надае сілы і з’яўляецца сэнсам жыцця, – тлумачыць мэту свайго прыезду Мітчэл Катлер. – Ляхавічы – гэта толькі частка прыпынкаў вялікага падарожжа па гісторыі яўрэйства ў вашай прыгожай краіне. Плануем наведаць яшчэ Мір і Нясвіж.
Мужа і жонку Катлераў Беларусь уразіла чысцінёй, прыгажосцю, добраўпарадкаванасцю, а таксама гасціннасцю, ветлівасцю нашых людзей.
– Калі мая мама, стрыечныя браты і сёстры пажадаюць таксама наведаць Беларусь, абавязкова прыеду з імі і я. Магчыма, удасца больш даведацца і пра яўрэяў, якія жылі ў вашых цудоўных і ўтульных Ляхавічах, – сказаў на развітанне Мітчэл Катлер.
Галіна КАНЬКО.
Фота Сяргея ВАРАНОВІЧА.
